Nikita Zimov, Kuzey Kutup Dairesi’nin hemen yukarısında Sibirya’nın Yakutistan Cumhuriyeti sınırları içinde kalan bölgesinde, kahverengi yapışkan çamurlar arasında dolaşıyordu. Güneş tepede parlıyordu; hava 21 santigrat derece civarıydı.
Takvimler Ağustos 2022’yi gösteriyordu ama Zimov bir anlamda zamanda binlerce yıl geriye gitmişti.
Yakutistan’da bulunan Pleistosen Parkı’nın ve Kuzeydoğu Bilim İstasyonu’nun yöneticisi olan Zimov’un ayaklarının altındaki zemini oluşturan buz katmanları, ağır ağır çözülüyordu.
Kuzeydoğu Bilim İstasyonu, permafrosttaki çözülmenin, sera gazı emisyonlarının ve iklimle ilgili diğer konuların araştırıldığı bir merkez.
Bu katmanlarda Pleistosen dönemi adı verilen son Buzul Çağı’nda yani binlerce yıl önce ölen yapraklar, kökler ve hayvanların kalıntıları yatıyordu.
HER YERDEN DAHA HIZLI ISINIYOR
Dünyanın dört bir yanı hızla ısınıyor. Ancak Sibirya’daki ısınmanın hızı dünyanın geri kalanının iki katı.
Bu hızlı değişim, permafrost adı verilen ve Rusya’nın yüzölçümünün üçte ikisini oluşturan sürekli donuk toprağın asırlar sonra ilk kez çözülmesine neden oluyor. (Permafrost “kalıcı” anlamına gelen “permanent” ve “donma” anlamına gelen “frost” kelimelerinin birleşiminden oluşuyor.)
Bilim insanları Pleistosen Parkı’nda keçi gibi otçul hayvanlar yetiştiriyor. Amaç hayvanların yaz aylarında otları ve çalıları yemesi, kış aylarında da kalın kar katmanını sağlamlaştırıp permafrostun çözülmesinin önüne geçilmesi.
BİLİM İNSANLARI 46.000 YAŞINDAKİ SOLUCANI CANLANDIRDI
Permafrost bölgelerde yüzeyi kaplayan ağaç altı çalılıkları geçmişte çok büyük orman yangınlarına neden oldu. Dahası çözülmekte olan topraktan atmosfere sera gazları salınıyor.
Yüz binlerce yıldır ilk kez yumuşayan topraklarda iskeletler ve hastalık yapan mikroorganizmalar açığa çıkıyor. Binlerce yıldır uyumakta olan canlılar uyanıyor.
Geçtiğimiz Temmuz ayında bilim insanları permafrostta hapsolmuş 46.000 yaşında bir solucanı hayata döndürmeyi başardı. Avrupalı araştırmacılar, permafrost çözülmeye devam ederse, çok eski zamanlara ait virüslerin ortaya çıkabileceği konusunda uyarılarda bulundu.
Yakutistan’da 2021 yazında meydana gelen orman yangınlarında milyonlarca hektar arazi kül oldu
HER YERDEN METAN GAZI SIZIYOR
Zimov’un işi çözülmenin etkilerini takip edip, azaltabilecek planlar yapmak.
Permafrost çözüldükçe, mikroplar buzun içinde hapsolmuş karbonu besin olarak tüketmeye başlıyor. Bunun sonucunda ortaya karbondioksit ve metan gazı çıkıyor. Bu güçlü sera gazları atmosfere yayılıyor hatta küçük akarsularda bile tespit edilebiliyor. Örneğin Zimov uzun bir çubuğu suyun dibine sapladığında gaz baloncukları yüzeye çıkıyor.
Parkın çalışanları metan emisyonlarını sürekli takip ediyor. Topraktan sızan yıllık sera gazı miktarı, bazı ülkelerin yıllık emisyon ölçümlerinin bile üzerinde çıkıyor.
“TUNDRAYI YENİDEN YABANLAŞTIRMAK” MÜMKÜN MÜ?
Eşi ve üç kızıyla parktan 40 kilometre uzakta, ücra bir yerde yaşayan Zimov, “Yazın tonlarca sivrisinek oluyor, kışın da çok karanlık ve soğuk. Ama yine de insanın evi gibisi yok” ifadelerini kullandı.
Bu söz abartı değil gerçek. Zira babası Sergey de araştırma istasyonunda görevli bir bilim insanı olduğundan Zimov, doğma büyüme buralı.
2006 yılında Sergey ile Alaskalı çevrebilimci Katey Walter Anthony, Nature dergisinde, permafrostun çözülmesinin iklim değişikliğini nasıl etkilediğine dair bir araştırma yayımladı. Ardından Zimovlar sorunu çözmek için “arktik tundrayı yeniden yabanlaştırma” çözümünü üretti.
YUMUŞAYAN TOPRAK VE ERİYEN BUZLAR HAYATI ALTÜST EDİYOR
Ufak arazide, bizon ve deve gibi soğuk iklimlere uygun otlak hayvanları yaşıyor. Araştırmacılar bu hayvanların kış ayları boyunca koruyucu kar katmanlarını düzleştirip yayarak, yaz gelmeden toprağın donmasını sağlayacağını umut ediyor.
Ancak zaman daralıyor. Çözülmekte olan toprak bu uzak yerlerde günlük hayatı değişime uğratıyor. Altyapılar çöküyor, evler yıkılıyor, mezarlıkları su basıyor.
Örneğin Srednekolymsk köyünde mezarlar, eriyen buzların açığa çıkardığı suların altında kalmış durumda. Yakutistan’ın en büyük atık yönetim tesislerinden biri de harabeye dönmüş vaziyette.
“BÜYÜK BİR GÖREV OLMASI DENEMEYECEĞİMİZ ANLAMINA GELMİYOR”
Zimov permafrostun derinliğini günbegün kayıt altına alıyor. Bu sayede Kuzey Kutup Dairesi’nin üst kısmında kalan köylerin ne kadarının ortadan kaybolduğu ölçülebiliyor.
Nihai hedef, önümüzdeki 25 yılda parkın insan müdahalesinden tamamen arındırılması. Zimov, “Çalışmamızın amacı kendi kendine yetebilen bir sistem kurmak” dedi. Ancak bunun o kadar da kolay bir iş olmadığının da farkında olduğunu belirtti.
Zimov, “Projemizle ilgili en temel eleştiri, bu kadar büyük bir görevi hayata geçirebilecek kadar yeterli zaman olmaması. Evet, bu çok büyük bir iş olabilir. Ama bu denemeyeceğimiz anlamına gelmiyor” diye konuştu.
Asfalttaki dikkat çekici dalgalanmanın sebebi permafrosttaki erime
ÇÖZÜLME YAŞAM TARZINI TEHDİT EDİYOR
Sibirya’da yaşayanlar, asırlardır soğukta hayatta kalabilmek için edindikleri bazı adetler doğrultusunda yaşıyor. Örneğin burada borular yerin altından değil üstünden geçiyor. Kış boyunca otomobiller kontak kapatmıyor çünkü motor bir kez kapandı mı hemen donuyor ve yeniden çalıştırılması mümkün olmuyor.
İnsanlar dondurucu soğuklara karşı direnebilmek için tepeden tırnağa kürklere bürünüyor. Bu sadece bir hayatta kalma savaşı değil, aynı zamanda bir yaşam tarzı ve permafrostun çözülmesi bu yaşam tarzını da tehdit ediyor.
The Washington Post’un “Siberia’s ice is melting, revealing its past and endangering its future” başlıklı haberinden derlenmiştir.
